YAPRAKLI TARİHİ
Osmanlı Devri kayıtlarında Tuht
olarak geçen ve 1958 yılında Yapraklı Panayı ve Yapraklı Dağına izafete şimdiki
adını alan Yapraklı Çankırı ile paralel bir tarihi süreç yaşamıştır.Yörenin
tarih öncesi dönemlerine ilişkin çok fazla araştırma yoktur.Son yıllarda
Çankırı ve çevresinde tarih öncesi dönemde ilgili araştırmalar
yapılmaktadır.Yapraklı’da Analıkız Mevkiinde denizsel fosiller ele
geçmiştir.Günümüzde on iki bin yıl öncesini kapsayan Paleolitik dönemden beri
yörenin iskana uğradığı sanılmaktadır.Kıvçak Köyü ve İkizören Beldesi Kaya
Mezarları,Topuzsaray’da bulunan Frigler Devrine tarihlenen çeşitli süs eşyaları
, Çevrecik Köyü’nde kaçak kazılar esnasında ortaya çıkmış ve eski tunç çağına
verilen seramik parçaları,eski Hitit seramik buluntuları ve Roma yerleşim ve
Nekropol alanları ilçenin zengin tarihi geçmişinin önemli göstergeleridir.Bu
veriler dışında Yapraklı’da Hititlerden sonra
Frigler,Kimmeller,Lidyalılar,Persler,Makedonyalılar,Paflogonyalılar,Romalılar
ve Bizanslıların hüküm sürdükleri tahmin edilmektedir.
1071 Malazgirt Savaşından sonra Melik Danişment,Ahmet Gazinin emri olan
Karatekine Çankırı ve Kastamonu yöresinin fethi görevi verilmiştir.Bunun
üzerine Emir Karatekin ilk defa Aydos Dağlarında ordugahını kurup fetih
hazırlıklarına başladığında Bizans kuvvetlerinin gelmesiyle kuzeye doğru
çekilmiş ve Yapraklı civarında karargah kurmuştur.Böylece Çankırı’dan da önce
Eldivan ve Yapraklı çevresinin fethedildiği anlaşılmaktadır.Emir Karatekin’in
ölümüne (1106) kadar Türklerin elinde kalan bölge birkaç defa Bizans
saldırılarına maruz kalmış ve son olarak 1132 yılında Bizanslıların eline geçen
yöre 1137 senesinde Anadolu Selçuklu Sultanı 2.Mesut tarafından yeniden geri
alınmıştır.
1402’de Yıldırım Beyazıt’ın Timur’a yenilmesiyle bu bölge candaroğlu
topraklarına katılmıştır.Candaroğulları Beyi İsfendiyar Bey2in karşı çıkmasına
rağmen Çelebi Sultan Mehmet’in kuzeyindeki Ilgaz Dağı sınır kabul edilerek
Tosya ? Yapraklı ? Keskin ve Kalecik’i içine alan yöreyi Kasım Beye
verilmesiyle bölgede küçük bir Beylik kuruldu.Daha sonra Kasım Beyin , Çelebi
Mehmet’in kızlarından Sultan Hatunla Sultan 2.Murat’ın İsfendiyar Bey’in kızı
yani Kasım Beyin kız kardeşi ile evlenmesiyle akrabalık bağlarıyla kuvvetlenen
bağ sayesinde merkezi Çankırı olan bu Beylik 1416 yılından itibaren Osmanlı
himayesinde yönetilmeye başlanmıştır.Kasım Bey’in 1464 yılında ölüyle de
çevresiyle birlikte Çankırı-Osmanlı yönetim sisteminde Anadolu Eyaletine bağlı
sancak merkezi oldu.XVI. yüzyıl kayıtlarına göre başlangıçta Çankırı’ya bağlı
dokuz kaza vardır.Bunlar
Çankırı,Kalecik,Tosya,Çerkeş,Kurşunlu,Koçhisar(Ilgaz),Kargı,Milan ve Karıpazarı
kazalarıdır.1578’de bunlara Kesgin , 1580’de de Tuht(Yapraklı) katılmıştır.1580
öncesinde Kengırı (Çankırı) nahiyesine bağlı mahalle ya da köylerden birisi
olan Toht da 1521 tahririne göre 160 , 1578-79 tahririne göre ise 254 hane
mevcuttu.Sultan 2.Beyazıt’ın Tokat’ta bulunan Hatuniye İmaretine vakf olunan
Tuht köyü 1579 yılında Camii Atik, Karaşeyh,Mescid-i Laklak ,Mescid-i
Bazar,Camii Cedid Bazar,Mescid-i Bevvab , Mescid-i Sucabey , Mescid-i Ahmet
Faki ve zımmıyan adlı dokuz mahalleye sahipti.Nüfus ise yaklaşık olarak 1700
civarındaydı.
Osmanlı Döneminde Tuht(Yapraklı) yok güzergahlarından uzak bir yerleşim yeri
olmakla birlikte Ankara-Çankırı Tarihi kervan yoluyla bağlantılıdır.Kiepert ve
Leonhart tarafından varlığı belgelenen ve Yılmaz ile Ayhan tarafından da arazi
de mevcut olmadığı gözlemlenen Çankırı-Yapraklı arasında Şıhlar Köyü
civarındaki eski Han ya da Alter Han bu yol ağınınen önemli verisi
konumundadır.Ankara-Çankırı Kervan yolu Çankırı’dan sonra bir Yapraklı diğeri
Ilgaz bir diğeri de Korgun üzerinden Kurşunlu’ya bağlanan üç ayrı istikamete
ayrılmaktadır.
XIX.yüzyıl başlarında Tuht(Yapraklı)’ya bağlı köylerin sayısı 55 , 1831
senesinde Müslüman ve Reaya sayısı 3642 nefer olarak verilmektedir.Tuht/Toht ?a
1869’da salnamesine göre Kilise ve Gayrimüslim mektebi vardır ve Aşağı
Mahalledeki 18 hanede 57 Rum yaşamaktadır.1870’de kaza merkezi olan Yapraklı
Cumhuriyet2in ilanından sonra Çankırı’nın il olmasıyla Çankırı’ya bağlı bir
nahiye haline gelmiştir.Aynı dönemde Tuht kasabasında 17 mektep vardır.1926
yılı verilerine göre Tuht nahiyesi 782 erkek 723 kadın nüfusuna sahip , 3
mahallesi , 344 hanesi , 2 camii mescidi, 28 dükkanı , 5 çeşmesi , 6
sınıflı mektebi ve 49 köyü olan Çankırı merkeze bağlı bir nahiye
merkezidir.1930’da Belediye teşkilatının lağvedilmesinden sonra 1955’de
Belediye teşkilatı yeniden kurulan Yapraklı üç yıl sonra da ilçe merkezi
olmuştur.